QUALQUES ENTRESENHAS-p20

al, -a frairal, novial, pairal, mairala...

(f r a i 'r a l), (n u 'b i a l), (m a i 'r a l )...

-ic, -iga primaic, primaiga, derraic, derraiga...

(p r i 'm a i k), (p r i 'm a i g ), (d e 'r r a i k), (d e 'r r a i g )...

-uc, -uga pauruc, pauruga, pesuc, pesuga...

(p a u 'r y k), (p a u 'r y g ), (p e 'z u k), (p e 'z u g )...

-ièr, -ièira debonorièr, matinièr, tardièr...

(d e ,b u n u 'r i ), (,m a t i 'n i ), (t a r 'd i )...

-in, -a boïn, canin, cavalin, cortin, segalin...

(b u 'i), (k a 'n i), (,k a b a 'l i), (k u r 't i), (,s e g a 'l i)...

-ostin, -a (sufix de doas sillabas) : magrostin... (,m a g r u s 't i)...

-olin, -a (sufix de doas sillabas) : blancolin, ventolin... (,b l a n k u 'l i), (,b e n t u 'l i)...

-is, -issa bolegadís, estadís, plegadís...

(,b u l e g a 'd i s), (,e s t a 'd i s), (,p l e g a 'd i s)...

-iu, -iva aboriu, agradiu, tardiu... (,a b u 'r i u), (,a g r a 'diu), (t a r 'd i u)..

-atiu, -iva (sufix de doas sillabas) : despachatiu, pensatiu... (,d e s p a 't z a t i u) / ,d e s p a 'd z a t i u /

, d e s p a 't ò a t i u (segon los parlars) ; (,p e n s a 't i u)...

-ós, -osa abondós, amorós, endenhós, fangós...

(,a b u n 'd u s), (,a m u 'r u s), (,e n d e 'n i u s), (f a n 'g u s)...

-ut, -uda borrut, espatlut, ponchut...

(b u 'r r y t), (,e s p a 'l y t), p u n 'z y t) / (p u n 't z y t) / (p u n 'd t zy t) / (p u n 't ò y t)

-arut, -uda (sufix de doas sillabas) : longarut, sornarut... ( l u n g a 'r y t), ( s u r n a 'r y t)...

* Per indicar l'origina :

-és, -esa albigés, borgés, francés, lauragés, tarnés... Las 4 prononciacions çaijós son bonas :

( a l b i 'z e s) / ,a l b i 't z e s / ,a l b i 'd z e s / , a l b i 't ò e s.) segon los airals.

-òl, -a carcinòl, montanhòl, paisbassòl...

(,k a r s i 'n l), (,m u n t a 'n i l), (,p a i b a 's l)...

-enc, -a agostenc, besieirenc, marcenc, parisenc...

(,a g u s 't e n k), (,b e z i e i 'r e n k), (m a r 's e n k), (,p a r i 'z e n k)...

-an, a castelan, castelhan, occitan, tolosan...

(,k a s t e 'l a n), (,k a s t e 'l i a n), (,u k s i 't a n), (,t u l u 'z a n)...

-às, -assa auvernhàs, roergàs... (,a u b e r 'n i a s), (,r u e r 'g a s)...

-at, -a naucelat, vilafrancat... (,n a u s e 'l a t), (,v i l f r a n 'k a t)... (De Naucèla, de Vilafranca)

MOTS COMPAUSATS PER JUXTAPOSICION

- dos substantius aiga-nèu, aiga-sal, palfèrre... (,a i g 'n u), (,a i g 's a l), (,p a l 'f r r e)... v. p. 20.

- vèrb + subs. vira solelh, Bramavaca, Cantaucèl, Tardfuma... v. p. 20.

(,b i r s u 'l e l), (,b r a m 'b a k ), (,k a n ta u 's l), (tard 'fym )

- subs. + adj. Barbablau, Mirgamorreponchuda, Mostachafelut, cambacort, vistaflac... v. p. 20.

(,b a r b 'b l a u), (,m i r g ,m u r r e p u n 'd z y d ), (,m u s t a d z f e 'l y t),

(,k a m b 'k u r t), (,b i s t 'f l a k)...

De plan notar que dins aqueles compausats formats d'un substantiu e d'un adjectiu, aiceste s'acòrda

non pas amb lo mot que i es acolat, mas amb lo mot que qualifica. Cal totjorn escriure e dire :

un òme barbablau, un can vistaflac,

una mirga morreponchuda, un rinoceròs unicòrn,

un dròlle cambacort, una banaruda es totjorn unicòrna,

una femna capclina, un aucèl cambanegre,

una mesenga capnegra, una filha caprossa,

un dròlle gòrjabadat, un can patacort.

Totes los noms compausats çaisús s'escrivon en un sol mot. (Mas véser la pagina 20.

A PROPAUS DELS JONHENTS

Seriá logic qu'un compausat de dos tèrmes o mai ne faguèsson pas qu'un graficament. Avèm l'exemple

d'autras lengas qu'escrivon sens jonhent los mots venguts corrents : bedroom, pacemaker (angl.), enhorabuena, cortacircuitos

(cast.) cassaforte, bassorilievo (it.)... Per d'unes mots, l'occitan a pas escapat al fenomèn (planpè, planponh, barbablanc,

bèlfraire, bèlpaire, bèlasòrre, padevin, palmacrist, adieusiatz... ne son l'illustracion), mas aquò se pòt pas aplicar

sistematicament, compte tengut de la multiplicitat de las combinasons possiblas. Aicí las nòstras causidas principalas :

1°/ Escrivèm amb un jonhent :

a) los compausats que correspondon a una frasa o que contenon doas accepcions o dos tèrmes plan diferenciats :

lèva-matin, manja-quand-n'a, gris-jaune, bi-sexual, cinemà-vertat, clar-e-brun, aiga-sal, aiga-nèu... e tanben las expressions

popularas estereotipadas : A-pas-qu'un-uèlh , Salv-m'i-teni / Salv-m'i-ten ! , M'as-colhonat-quand-t'ai-vist, mal-m'agacha...

b) los compausats de dos vèrbs o de dos substantius que marcan una alternativa : monta-davala,

tira-buta, vira-revira, colca-lèva, jai-lèva, tomba-lèva, ziga-zaga, manja-dòrm, manja-caga, pissa-caga, pèla-manja...

c) los compausats de dos elements variables : tot-nud, tota-nuda, tot-poderós, tota-poderosa,

mièg-caluc, mièja-caluga, pòrta-vitra, pòrta-fenèstra, pont-levadís, radical-socialista, canhon-moton, rat-bufon...

d) los compausats d'elements repetitius o sinonims , los compausats e los derivats de punts cardinals, los

compausats de « naut » e de « bas » (sens geografic) : ric-a-ric, ripa-rapa, lèu-lèu, tifa-tafa, sica-saca ; patin-patan-pas res ;

Sud-èst, Nòrd-oèst, Roergue-Sud, Sud-Avairon, sud-avaironés, Lengadòc-Bas, bas-Lengadocian, País-Bas (mas Paisbassòl)...

e) los compausats que lors prefixes èx, quasi ('kasi), non, in... forman amb lo mot combinat un mot

autonòm : èx-professor, quasi-monopòli, non-participacion, in-dotze, in-setze, in-trenta dos... (mas véser 2°/ d)

2°/ Escrivèm sens jonhent e desseparats :

a) sants, fèstas de sants, prenoms, escaisnoms e damnes : sant Joan, per Sant Joan, Joan Loís,

Maria Odila, Joan Pèire, Joan farina, Joan fotre, Joan salsa, Joan topin, Sala topin, Sacre Dieu, Sacre nom de Dieu !...

b) lo vocabulari de las plantas, dels campairòls e dels animals : èrba de mèl, èrba curadents, blat negre,

bleda raba, còl tòrta (violeta), mongilh ris, vira solelh ; sant miquèla, pet de lop / bolet d'anhèl, bolet capnegre, bolet castanh,

bolet pèpolit ; bernat pescaire, bernat pudent, papach ros, coa roja, còl tòrta (aucelum) ; mal armat, peis luna, bèl uèlh (peissum)

c) los compausats que contenon una preposicion o un article entremièg dos tèrmes : lenga de

pelha, pè de cèrvia, pèira de glaç, uèlh de buòu (obertura), Joan de léser, sauta en banca, sauta en l'aire, sauta l'ase...

d) las locucions latinas passadas en occitan : ab intestat, ad patres, de facto, ex abrupto, ex aequo, ex catedra,

ex libris, ex nihilo, ex voto, in extenso, in extremis, in folio, in partibus, in plano, in quarto, in situ, ipso facto, ultra petita...

e) lo redoblament augmentatiu de dos adjectius : comol comol, polit polit, menut menut, pichon pichon...

3°/ Escrivèm sens jonhent e soudats la màger part dels autres, e los derivats de compausats, que sián compausats :

a) de dos substantius : fauçmargue, palfèrre, claupèire, escaisnom, escaisnomenar, lengamaire, mairelenga...

b) d'un substantiu e d'un vèrb o d'un vèrb e d'un substantiu : capvirar, peltirar, còpacap, semblaboc, gratapapièr...

c) d'un substantiu e d' un adjectiu o d'un adjectiu e d'un substantiu : capleugièr, morreponchut, barbablanc,

barbagrís, pèterrós, aigasenhadièr, blatnegrièira, malafam, miègjorn, miegjornal, bèrcadent, falsamoneda, falsmonedièr...

d) d'un prefix e d'un adjectiu o d'un participi passat : antinuclear , pòstescolar, semicircular, entrebadat, prefabricat...

e) d'un prefix e d'un substantiu : preacòrdi, psicodrama, rèirenebot, subrepés, telecomunicacion...

f) d'un advèrbi e d'una preposicion o de doas preposicions : çains, çaisús, çaijós, çaicontra, senscontra...

g) d'una preposicion e d'un substantiu : abansgarda, abanspropaus, sensabric, sensemplec, aprèsdinnada...

h) d'un advèrbi (o d'una locucion adverbiala) e d'un vèrb : aicisèm, paucval, paucvalum, paucparla, a la mantasta...

N.B. 1. Quand la vocala finala del primièr tèrme es la meteissa que la vocala iniciala del segond, i pòt aver assimilacion :

pòrtaranha, pòrtavion, picaucèl, telaranha, toxinfeccion ; dins d'autres cases tanben : atmosfèra, atmosferic, semisfèra, semisferic...

2. Mantenèm lo jonhent en cas d'incompatibilitat fonetica, grafica o semantica : anti-ozòn, semi-arid, avant-traïn

(mas la simplificacion avantraïn es possibla), cap-pelat (cap-pelat es pas capelat, v. p.p. 225 e 223), infra-uman, semi-anular , semi-arid...

3. Es de notar que, de còps, i pòt aver una diferéncia de sens dins lo meteis compausat o non compausat, amb jonhent o

sens jonhent, per ex. non-res e nonrés (Aquela persona es un non-res. Tombar dins lo nonrés) ; cambrafreja e cambra freja.

4. Per d'unas locucions o d'unes compausats la combinason dels tèrmes relèva pas exclusivament d'una sola categoria,

per ex. a la mantasta, a man tastas, o per de tèrmes de 2°, b que, quand son al plural, passan a 1°, c : mongilhs-ris, peisses-luna...

Gairal - Cantalausa.

QUICÒM DE TIPICAMENT OCCITAN

Quand un substantiu existís a l'encòp al masculin e al femenin, aicesta forma es pus bèla, pus fòrta, pus fina :

coberton, cobertoira garbièr, garbièira palabés, palabessa panièr, panièira

cotèl, cotèla pairòl, pairòla palhièr, palhièira burat, burata.

20