QUALQUES ENTRESENHAS-p21

QUICÒM MAI DE NOTAR TANBEN

Part que lo vejam pas / part que lo vegèssem pas : la lenga parlada fa pas totjorn la diferéncia entre lo present e l'imperfach del subjonctiu, e mai a tendéncia a emplegar abusivament l'imperfach. La lenga literària se deu de respectar la concordància dels tempses e de confondre pas present e imperfach. Cal precisar, ça que la, que lo subjonctiu permet d'exprimar, d'après lo temps, lo ton o lo contèxt, tot un fum de subtilitats, e que s'emplega sovent sol, sens conjonccion introductritz : Part que lo vejam pas (ipotèsi que pòt arribar). Part que lo vegèssem pas (ipotèsi fòrt improbabla). Me fagas pas aquela (pregària). Me faguèsses pas aquela ! (menaça) Agèssi d'argent... (ipotèsi). Foguèssi pas tan vièlh... (regrèt)

TRANS- TRAS- CIRCOMTRANS-

: prefix occitan, del prefix gallés e latin trans (de per delà ; a travèrs) utilizat sistematicament tre la debuta pels trobadors, per formar d'adjectius de lòc amb la significacion de « de per delà » e per fargar de mots de posicion, de direccion o de càmbiament. Alibèrt aviá cregut de plan far en preconizant lo « tras- » de la lenga parlada que, lèumens, pronóncia pas la primièira

de doas consonantas vesinas. Mas los sièis volums del Lexic Occitan de Rainoard pòrtan « trans », la vertadièira grafia dels trobadors. Ai donc balhada la preferéncia al testimòni de la lenga literària, e ai restablit lo « trans- » etimologic inicial.

TRAS- (advèrbi e preposicion). A pas res a véser amb TRANS-, que TRAS- vòl dire « darrièr / detràs / entràs ». v. p. 987.

CIRCOM- : forma prefixada occitana del latin circum (a l'entorn de). Dins lo diccionari, ai donada la preferéncia a la forma en « m » que respècta a l'encòp l'etimologia e la prononciacion , coma lo catalan qu'a servada, el, la forma latina circum-. D'autres an facha la causida circon- qu'es una simplificacion ortografica.

ENTRÒ A

Lo recuèlh de Clovís Brunèl de las pèças occitanas originalas pus ancianas, anterioras al s. XIII, balha la forma entrò a emplegada mai que mai en Roergue, e que vòl dire « fins a ».

Per la lenga literària, cal servar aquela forma davant una vocala coma davant una consonanta : Entrò a Tolosa. Entrò a Montpelhièr. Entrò a Albi. Entrò a Avinhon...

Per la lenga parlada, en Roergue-Sud e Albigés-Nòrd-èst sèrvan entrò a davant una consonanta e utilizan pas que entrò davant una vocala : Entrò a Tolosa. Entrò a Montpelhièr. Entrò ara. Entrò Albi. Entrò Avinhon... ; e i a tot un fum d'autres airals que, per rason d'eufonia, utilizan tanben la letra « s » o la letra « z » : « entrò a -s-Albi » / « entrò a -z-Albi »... Alibèrt, ça que la, mençona la costuma çaisús, dins sa gramatica (edicion de 1976, p. 23) e dins son diccionari (edicion de 1966, p. 63), mas escriu « entrò as Albi » e « entrò az Albi ». Convendriá de reténer d'el pas que « entrò as Albi » que la « s » es la resulta etimologica del « d » latin de ad plaçat a l'intervocalica, coma o nos faguèt remarcar lo Professor Robèrt Lafont.

PLORAVA, PLORA QUE PLORARÀS - PLORAVA QUE PLORAVA

Aquel occitanisme « Plora que ploraràs » es l'equivalent d'una locucion adverbiala que vòl dire « fòrça / bravament /que jamai / aicisèm / quicòm » ; pòt èsser precedit o pas de la virgula. « Plorava que plorava » e los exemples similars ne son de sinonims.

VÈRBS EN « -IZAR » E EN « -ISAR »

Dins tota la tièira de mots que conten un substantiu en «-acion», la terminason del vèrb se far en -izar :

colonialisme, colonizacion, colonizar - especialista, especializacion, especializar - normal, normalizacion, normalizar - civilizacion, civilizar - climatizacion, climatizar - occitan, occitanizacion, occitanizar - improvizacion, improvizar...

Quand la tièira de mots conten pas de substantiu en -acion, mas un substantiu amb una S, la terminason del vèrb se fa en -isar : analisi, analisar - precision, precisar - paralisi, paralisar - electrolisi, electrolisar...

Per d'unes vèrbs que la terminason del substantiu correspondent es pas en « s » ni en « -acion », lor terminason se pòt far en « s » o en « z ». Dins aiceste diccionari, la causida es estada facha en « z » : ridiculizar, rivalizar, satirizar, que lo sufix « -izar » ven del latin « -izare » o del grèc « -izein ». Aquò empacharà pas degun d'estimar mai l'autra causida.

D'UNAS SEMBLANOMALIAS VOCALICAS

En lenga literària, la concordància e l'alternància vocalica dels vèrbs son totjorn servadas e juntan totjorn amb la tonica : portar, pòrti, portam ; servar, sèrvi, servam ; concordar, concòrda, concordància...

Quant als substantius en -ment, cal notar qu'aquela terminason a pas res a véser amb lo sufix -ment dels advèrbis de manièira, bastits sus un adjectiu femenin e que ne sèrvan l'accentuacion. Dins los substantius, l'accent tonic tomba justament sus aquela terminason, coma a l'infinitiu dels vèrbs correspondents. Aqueles advèrbis e substantius que se revèrtan morfologicament, se revèrtan tanben foneticament per un fenomèn d'analogia, mas los cal destriar e restablir la bona prononciacion e la bona grafia, coma a l'epòca dels trobadors, per comportament, consolament, enterrament, governament, recopament, renovament, renovelament e similars, mençonats dins lo diccionari pichon d'Emil Lévy e dins lo d'Alibèrt. (L. 87 - 92 - 153 - 209...)

21