Romieu

Conferéncia a Espaliu - Romieu, pelegrin de la lenga nòstra

« Del patoès de Roumes al biarnés de Pau »... Aquí l'itinerari de Maurici Romieu. Lo filh de païsan de Sant Pèire de Bessuèjols es devengut professor d'universitat a Pau e especialista de l'occitan, sens doblidar l'occitan medieval. Tot un pelegrinatge dins lo temps e dins l'espaci...
Romieu es d'aqueles qu'òm auriá aimat aver coma professor, saberut mas simple, seriós mas calorós, clar e pedagogic totjorn. Fòrça o se diguèron l'autre jorn a Espaliu en l'escotant lo temps d'una conferéncia e mai se diguèt que, òc, lo caldriá crompar son libre (qu'es a paréisser lèu-lèu) sus las expressions occitanas.

E per començar, patoès (patés) o pas patoès? L'origina d'aquel mot es francesa, data de l'oposicion entre Girondins federalistas e montanhards centralistas. Ailàs! son los federalistas qu'an perdut ...
En 1792 , los montanhards son al poder, las enquistas de l'abat Grégoire son menadas per far lo punt de la situacion de las lengas en França.
1794, i a « necessitat d'avalir los potoèses e los idiòmas ». Lo mot es emplegat de mai en mai a despart d'aquel periòde. Lo mot es emplegat amb un objectiu politic : « una nacion, un pòble, una lenga »
Vocabulari. Una lenga vulgara es la lenga del pòble, la lenga rustica, la de la campanha. Una lenga es un sistèma grafic que dona luòc a una produccion literària. E lo patoès? Un jorn que se passejava pel campèstre Romieu entendèt: « Bire les vaches elles mangent la blède...». Aquí se pòt parlar de patoès...
Dante fa la distinccion entre tres lengas nascudas del latin : la lenga del si, l'italian ; la lenga d'oil, lo francés ; la lenga d'òc, l'occitan.
Lo mot « occitan » apareis al sègle XIV e tòrna aparéisser al sègle XX, al sègle XIX òm trobava lo mot « occitanien ».
L'occitan es una lenga romana nascuda del latin parlat, una forma populara de la lenga unicament parlada. E i a una literatura occitana sens interrupcion dempuèi l'Edat Mejana. Donc : la lenga occitana es pas un patoès!

Mas me dirètz e sovent s'entend: lo parlar d'Espaliu es pas lo meteis qu'aquel d'Estanh o d'Albi o d'endacòm mai dins lo país. « Cada vilatge a son parlatge » !
Vertat qu'òm encontra « cabra », « chabra » o « craba », « lait », « lach » o « leit ». Mas, explica Romieu, aquelas diferéncias son sonque d'illusions, empachan pas la compreneson entre los unes e los autres. De mai, cada lenga evoluís al contacte de las lengas vesinas e aquela evolucion se fa de mercés a la pigresa... per exemple lo mot « fenèstra » se ditz « hièstra » dins una varietat gascona. Es lo lengadocian, occitan central de referéncia, qu'evoluís lo mens perque es pas en contacte dirècte amb una autra lenga. De mots galleses son demorats a l'occitan (300) per exemple lo mot « camin »; lo mot gallés « camin » a donat caminus en latin, e lo latin a donat : camino en espanhol, chemin en francés, camin en occitan ...
Precision. I a de diferéncias dialectalas dins totas las lengas. Lo basc per exemple a 7 varietats diferentas, 3 en França e 4 en Espanha. Lo francés es a l'origina una lenga amb bèlcòp de varietats: lo picard, lo normand, lo borguinhon, lo champanhés, lo franc-comtés, lo berrichon, lo lorenc... Mas lo parlar d'Isla de França a dominat totes los autres per de rasons politicas , a causa del poder francés centralizat. En Occitània i a pas de poder centralizat e donc las varietats dialectalas se son servadas.
E de contar l'istòria de « la masqueta de fèrre », aquel fraire besson de Lois XIV embarrat e isolat per que degun lo reconesca pas .... L'occitan, sòrre que lo francés auriá resconduda perque en França i pòt pas aver doas lengas bessonas....
En França l'occitan es una lenga territorializada, las frontièras linguisticas datan de la debuta del sègle XIX. Lo domèni occitan sauta las frontièras politicas, s'espandís duscas en Itàlia dins 12 valadas alpinas e en Espanha dins la Val d'Aran. Uèi la lenga occitana es reconeguda coma lenga oficiala en Catalonha!
E de conclure : « La diversitat es la riquesa, s'òm la fa desaparéisser es una partida de la cultura umana que desapareis ».... A meditar ....

S.F.